De Bataafse Republiek
Op talrijke plaatsen in het land namen revolutionaire comités van patriotten het bestuur over. Zij zijn voorstander van gelijke rechten van alle burgers (‘vrijheid, gelijkheid en broederschap’) en voor verkiezing van het bestuur. Daarmee keren ze zich tegen het oude Stadhouderlijke Bewind, waarin regenten de baantjes onderling verdeelden. Door het Haags Verdrag van 16 mei 1795 komen de Nederlanden onder Franse invloed. De vroegere Republiek der Verenigde Nederlanden moet militaire en financiële steun geven aan Frankrijk, maar houdt een eigen bestuur. De (oude) Staten-Generaal worden afgeschaft. Er komt een tamelijk democratisch gekozen Nationale Vergadering, die een Grondwet gaat opstellen. Deze vergadering komt op 1 maart 1796 voor het eerst bijeen.
Nog voor de Grondwet er is, wordt scheiding van kerk en staat doorgevoerd en het gelijkheidsbeginsel van alle burgers ingevoerd. Ook katholieken en joden kunnen voortaan bestuursfuncties bekleden. Nadat in 1797 een eerste ontwerp voor de grondwet is verworpen, komt er een Tweede Nationale Vergadering. De vergaderingen werden verscheurd door onderlinge tegenstellingen tussen de diverse Patriotten fracties.
De federalisten waren conservatief; zij waren al blij met het vertrek van de stadhouder en wilden verder geen hervormingen. Zij waren voorstanders van gewestelijke autonomie. De unitariërs daarentegen waren radicaal; de gewesten moesten worden vervangen door departementen en er moest een krachtig, democratisch en centraal bestuur komen voor de Bataafse Republiek.
De moderaten van Schimmelpenninck namen een tussenpositie in; ze wilden ook een centrale staat, net als de unitariërs, maar zagen niets in een verregaande verruiming van de kieswet. De moderaten waren vaak besluiteloos en werden daarom door hun vijanden – zowel de unitariërs als federalisten – “slijmgasten” genoemd. Het parlement komt in januari 1798 aan zijn eind door een unitarische staatsgreep. De unitariërs nemen het bewind over en maken een grondwet. Er komt een zogenaamd ‘’uitvoerend bewind’’ van de Bataafse Republiek.
Deze grondwet treedt pas in juli 1798 in werking na een tweede staatsgreep van meer gematigde patriotten (moderaten). Het uitvoerend bewind blijft bestaan, en daarnaast komt er een parlement (het Vertegenwoordigend Lichaam) en zijn er agenten, die zijn te vergelijken met onze ministers. Uit voorgaande wordt duidelijk dat het een zeer tumultueuze periode was in de Nederlanden, zo veel veranderingen in korte periode zouden nu ondenkbaar zijn.
